W piątkowe przedpołudnie 26.05.2023 roku w gmachu Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego miało miejsce seminarium obejmujące wykład o obliczach arteterapii oraz warsztaty arteterapeutyczne integrujące studentów pedagogiki, edukacji artystycznej Uniwersytetu Łódzkiego i warszawskiej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Spotkanie zorganizowało Koło Naukowe Arteterapii Akademii Pedagogiki Specjalnej we współpracy ze Studenckim Kołem Naukowym AcoTo? UŁ. Wydarzenie miało kameralny charakter, odbyło się dzięki gościnności i otwartości pani Dziekan Wydziału Nauk o Wychowaniu prof. dr hab. Alinie Wróbel, która pomogła w organizacji spotkania oraz dzięki dr Aleksandrze Chmielnickiej-Plaskocie, która umożliwiła studentom APS odwiedziny łódzkich „nowych znajomych”.
Celem spotkania była wymiana doświadczeń oraz prezentacja arteterapii nie tyle z jej teoretycznej strony, co poprzez praktykę. Wykład miał charakter rozmowy między członkami KNA.
Arteterapia integrująca
Wydarzenie było okazją do poznania różnych oblicz arteterapii. Przedstawiona została arteterapia kliniczna, bowiem w spotkaniu wzięli udział arteterapeuci Szpitala Tworkowskiego. Same warsztaty prowadzone były zgodnie z założeniami arteterapii w nurcie rozwojowym*, wykorzystaliśmy narzędzia pomagające w integracji grupy.
*Ten rodzaj arteterapii pomaga zredukować napięcia i stres pojawiające się w sytuacji spotkania z innymi/nowymi dla nas osobami, odwołuje się do dziecięcej radości, zabawy, twórczości, pozwalając każdemu uczestnikowi spotkania odnaleźć się w grupie w swoim tempie. Działania i ich interpretacje dotyczą nastroju, emocji, jakie pojawiają się w ramach pracy na tu i teraz oraz pozwalają wypracować wspólną „energię” grupy, odnaleźć dynamikę i sens bycia razem.
Oblicza arteterapii – wykład
Opowieść rozpoczęliśmy od asklepiejonów, sokratejskich szpitali – ogrodów, w których chorzy poddawani byli terapiom nie tylko medycznym. Korzystali oni z dobroczynnego wpływu natury, muzyki, teatru, poezji, kojących kąpieli wodnych, spacerów, możliwości tworzenia, podczas gdy medycy szukali przyczyn i sposobów leczenia ich schorzeń. Arteterapia ma długą historię, jej początki sięgają czasów budowania naszego społecznego świata. Nie sposób jednak streścić jej w wykładzie o obliczach tej formy terapii, dlatego szybko przeskoczyliśmy do podwalin współczesnej arteterapii klinicznej.
Rozmowę o obliczach arteterapii prowadziły dr Aleksandra Chmielnicka-Plaskota i mgr Olga Hucko-Biernat. W wystąpieniu brali udział: Barbara Ritter, Wiktoria Błasik, Zofia Opławska, Agnieszka Prawdzic, Agnieszka Ostrowska, Dorota Langiewicz, Michał Ekiel, Faustyna Wołczek.
Przywołaliśmy Adriana Hilla, nauczyciela plastyki, artysty, który chwilę przed II Wojną Światową trafił do szpitala gruźliczego. Podczas rekonwalescencji w Sanatorium Króla Edwarda VII w Midhurst, spędzał czas rysując pobliskie obiekty ze szpitalnego łóżka. W 1939 r. w sanatorium po raz pierwszy wprowadzono terapię zajęciową, a Hill został zaproszony do nauczania rysunku i malarstwa innych pacjentów – początkowo rannych żołnierzy powracających z wojny, a następnie pacjentów cywilnych. Hill odkrył, że praktyka sztuki wydawała się pomagać pacjentom odwrócić uwagę i złagodzić ich cierpienie psychiczne.
Zwrócił on uwagę na rolę sztuki i możliwości, jakie ona stwarza w kontekście powrotu do zdrowia. Wraz z Brytyjskim Stowarzyszeniem Czerwonego Krzyża opracował program wypożyczania reprodukcji dzieł znanych artystów na oddziały szpitalne w całym kraju. Artyści odwiedzali szpitalne galerie i rozmawiali z pacjentami o obrazach. W 1942 roku po raz pierwszy Adrian Hill zastosował pojęcie art therapy, niestrudzenie promował arteterapię, został nawet prezesem Brytyjskiego Stowarzyszenia Arteterapeutów założonego w 1964 roku. Postrzegał arteterapię jako integralną część Narodowej Służby Zdrowia. Wierzył, że praktyka sztuki może odwrócić społeczeństwo od wojny. W 1945 roku wydał książkę Art Versus Illness.
Pozostając z ciekawością Adriana Hilla zadajemy sobie pytanie:
Odzwierciedla? Przetwarza? Unaocznia? Wydobywa? Gasi? Łączy elementy?
Z pewnością nam towarzyszy – w zabawie, w pracy, w rozwoju i z naszego punktu widzenia – w terapii. Każdy arteterapeuta kieruje się swoim rozumieniem sztuki, podstawą jego pracy staje się najpierw proces twórczy, jakiego sam doświadcza, dlatego tak trudno uchwycić definicję arteterapii. Stowarzyszenia proponują sposoby definiowania pojęcia arteterapii na podstawie doświadczeń i wiedzy członków ugrupowania. Warto zapoznać się z każdą z nich, by zdobyć różne możliwości rozumienia praktyki arteterapeutycznej.
Aby przedstawić arteterapię przywołaliśmy rozróżniane przez teoretyków i praktyków funkcje, jakie ona pełni. Opowiedzieliśmy o funkcjach edukacyjnej, kompensacyjnej, regulacyjnej, poznawczej, oczyszczającej (katharsis), informacyjnej, ekspresyjnej, komunikacyjnej, integracyjnej i relaksacyjnej. Odwoływaliśmy się przy tym do mechanizmów działania arteterapii, korzystając z doświadczeń własnych z praktyki arteterapii w Szpitalu Tworkowskim.
Tworki – arteterapia w Mazowieckim Specjalistycznym Centrum Zdrowia Psychicznego im. J. Mazurkiewicza w Pruszkowie
To wyjątkowe miejsce na mapie Polski. Szpital-ogród utworzony w 1891 roku. Cały teren szpitala obejmuje 58 hektarów (+14 ha w Komorowie), z czego 1/3 jest zalesiona. Zabudowa szpitalna oraz park są zabytkami chronionymi prawnie. Na terenie szpitalnego ogrodu mieszka wiele zwierząt. Jednego roku pacjentki z Oddziału nr VI miały okazję obserwowania sarenki, która przychodziła pod bramę oddziału, by wypocząć.
Opowiedzieliśmy o codzienności szpitala i podawaliśmy przykłady prac. W trakcie arteterapii pacjenci mają szansę stworzyć mapę myśli czy też „wyprać myśli”, jak i stać się światowej sławy artystami nieprofesjonalnymi, jak np. Stanisław Dutkiewicz:
Arteterapia jako wsparcie w rozwoju
To ważne, by wspierać dzieci i młodzież w dostrzeganiu emocji, w uczeniu się samoregulacji, samorozumienia.
Opowiedzieliśmy o możliwościach wykorzystania arteterapii w oddziaływaniach pedagogicznych. Pokazaliśmy krótką animację stworzoną przez dzieci w ramach arteterapii:
Oprócz animacji przedstawiliśmy inne techniki, takie jak malarstwo ekspresyjne czy wykorzystanie dźwięków i opowieści jako materiałów plastycznych do pracy grupowej.
Jedną z części wykładu, szczególnie mi bliską, poświęciliśmy narracji w arteterapii. Przy tej okazji opowiedziałam o kołach wędrówki bohatera, polach interpretacji, procesie zbierania narracji (temu zagadnieniu poświęcę oddzielny tekst). Wykład zakończyliśmy przypowieścią o mądrym Wasilu i autoarteterapii, stanowiącą wprowadzenie do działań warsztatowych. Tekst przypowieści dostępny jest tutaj.
Warsztat SPOTKANIE PLEMION
Warsztat poprowadziła dr Aleksandra Chmielnicka-Plaskota. Spotkaliśmy się przy symbolicznym ognisku na dziedzińcu uczelni. Poznaliśmy się za pomocą dźwięków i ruchu, każdy przedstawił siebie i swój nastrój grając na wybranym instrumencie. Wspólnie tworzyliśmy przestrzeń do pracy.
Kolejnym etapem warsztatu było wyrażenie siebie, swoich emocji, jakie pojawiły się w momencie spotkania jako obrazu. Tworzyliśmy grupowo wielkoformatowe obrazy, stosując technikę malarstwa ekspresyjnego.
W oczekiwaniu na wyschnięcie naszych prac, w ramach podsumowania, wspólnie stworzyliśmy utwór, stanowiący zapis naszego doświadczenia spotkania.